1- YENİ VE DEĞERLİ BİR HAMMMADDE KAYNAĞI KARASUYUN ARITILMASI VE GERİ KAZANILMASI
Bugüne kadar karasuyun arıtılması hususunda önerilen birçok yöntemin işletmeler için ekonomik olarak uygulanamaz olduğu görülmüştür. Geniş çapta bugün uygulanan tek yöntem ise bu atık suyun suni lagünlarda yeni sezon başına kadar buharlaştırılması ve lagün dibindeki kalıntının katı yakıt haline getirilerek bertarafıdır. Ekonomik olmasına rağmen bu doğal buharlaştırmanın çevrede koku problemi, dolayısıyla turizmi etkilemesi ve tarım arazilerinin azalması gibi ulumsuz sonuçları bulunmaktadır. Firmamızın 2015 den beri yürüttüğü TÜBİTAK destekli AR-GE çalışmaları sonucunda alternatif bir çözüm bulunmuştur. Doğal buharlaştırma yerine karasuyu bir evaporatörde kaynatarak buharlaştırma çok daha az alan kaplamakta ve koku problemi de kalmamaktadır. Yöntemin ekonomik yönüne gelirsek MBS-Evaporasyon teknolojisi diye bilinen bir teknoloji ile kaynama enerjisini dışarıdan vermeğe gerek kalmadan distilasyon yapabilen ve bir ton suyu 80-100 TL yerine 6 TL ye distile edebilen bu yöntemin ekonomik olabildiği görülmüştür. Ayrıca arıtılmış su hariç başka değerli ürünlerin de geri kazanımını mümkün kılan bu yöntemin yapılan ilk yatırımı amortize etmesi de mümkün görülmektedir.
Karasudaki değerli ürünlere ulaşmanın önündeki en büyük engel içindeki %90-95 oranındaki suyun kendisidir. Bu su hızlı ve ekonomik olarak buharlaştırılabilirse tonlarca oluşan karasu hacmi küçülür ve bu ürünlerin geri kazanımı kolaylaşır. Lagünlerde buharlaştırma yavaş olduğundan büyük alan gerektirmekte ve dolayısıyla bir çok sebepten pratik olmamaktadır. Firmamızın üretmeğe başladığıresimde görülen Mekanik Buhar Sıkıştırmalı (MBS) Evaporatörhızlı ve düşük maliyete suyu buharlaştırabilen (9 TL/ton) ve 5-10 m2 yer kaplayan bir cihazdır.Gıda endüstrisinde kendine yer edinmiş olan bu teknoloji son zamanlarda atık suların bertarafında da kullanılmağa başlanmıştır.
Karasu prensipte kaynatılıp çıkan buhar yoğunlaştırıldığında elde edilen distilatta büyük bir temizlenme görülür: KOI 150.000 ppm’lerden 3000-5000 ppm’lere düşer(Şekil 1). Her ne kadar bu suyun derelere verilmesi SKKY-yönetmeliği için uygun değilse de kırsal kesimde tarımsal sulamada kullanma veya yerleşim yerlerinde kanalizasyona verme imkanı doğmaktadır. İstendiğinde de distilat daha da fazla arıtılarak (örneğin biyolojik arıtma veya membran teknolojisiyle) alıcı ortama verilmesi ve kısmen fabrikada tekrar kullanılması mümkündür.
Buharlaştırmadan geriye kalan , katranı andıran evaporatör kalıntısına gelirsek bunda en başta %3-5 arasında yağ bulunmakta olup bu yağ bir separatörle kolaycana geri kazanılabilir. Bu şekilde elde edilen yağ sadece 20 dakika için 100 dereceye çıkarılmış olduğundan büyük bir kalite kaybına uğramamış olacak ve prina fabrikasında kimyasallarla elde edilen prina yağından daha değerli olacaktır. Karasudan sadece yağın alınması bile MBS-evaporatörünüfizıbıl hale getirmektedir.
Yağ alındıktan sonra geriye kalan kalıntıdan şimdilik başka değerlendirme yöntemi bilinmediğinden ancak yakıt olarak faydalanılabilir. Prinayla yaklaşık aynı nemi (%50-55) içeren bu 150 tonluk kalıntı aynı zamanda çıkan 510 ton prinayla karıştırılarak 660 ton olarak prina fabrikasına gönderilebilir. Daha uygun bir alternatif ise eğer bir havuz veya lagün mevcutsa kalıntısezon başına kadar burada bekletilebilir. Nem oranını %10-15 lere düştüğünde katılaşan bu yağı alınmış kalıntının kuru bazda ısıl değeri 4000 kcal/kg olduğundan prina fabrikasına göndermek yerine doğrudan prina yakıtı gibi değerlendirmek mümkün olacaktır.(90 ton x 200 TL/ton= 18.000.-TL). Normalde karasuyu buharlaştırmak için gerekli lagün alanı 1300 m2 iken (1000ton zeytin/sezon) hacmi beşte bire inen kalıntı için bu alan 260 m2 ye düşmektedir.
Bundan başka ilk incelemeler kalıntının %6 oranında(kuru bazda) ham protein içerdiğini de göstermiştir. Bu kalıntının yüksek enerjisi ve içinde çekirdek parçalarının da bulunmaması göz önünde tutulursa onu doğrudan yem katkı maddesi olarak değerlendirmek debaşka bir alternatif olabilir.
Son olarak evaporatör kalıntısından (petrolde olduğu gibi)ileride kimya ve ilaç sanayii için bir hammadde kaynağı olması ve buradan değerli kimyasal maddeler de elde edilmesi beklenmelidir (örneğin fenolik bileşikler, organik asitler,furfural, vs.) .
Şekil 2 de görüleceği üzere bugüne kadar atılan karasuyun bu şekilde değerlendirilmesi buharlaştırmayısadece yeni bir arıtma yöntemi olmaktan çıkarıp sektöre kar getiren bir proses haline getirecektir. Bu kalıntının Türkiye’de senede 150.000 ton elde edilebilecek olması bu teknolojinin sektör için önemine işaret etmektedir.
2-SOĞUTMA SULARININ BLÖFÜNÜN GERİ KAZANIMI
Soğutma sularındaki tuzlar buharlaşma dolayısıyla konsantre olmakta ve suların bir kısmı bir müddet sonra blöf olarak atılmak zorundadır. Değişik endüstrilerde oluşan bu blöf-suları belli işlemlerden geçirdikten sonra tuzlardan arındırılırsa kısmen yeniden kullanım imkanı doğar. İstinye parkında kurulmuş olan bu tesis 5 senedir başarıyla çalışmaktadır.
İSTİNYE PARKI (İSTANBUL) SOĞUTMA SULARI BLÖFÜNÜN GERİ KAZANIM TESİSİ
3-EVAPORATÖR KONDENS SULARI GERİ KAZANIMI
Genellikle gıda endüstrilerinde kullanılan evaporatörlerden çıkan kondens suları uçucu organik maddeler içerirler. Bazen binlerce tona varan bu suları olduğu gibi tekrardan kullanmak sakıncalı olabilir. İçerisinde organik maddeler içeren bu sular hem kokuşmaya hem de bakteri üremesine sebep olur (süt endüstrisinde olduğu gibi). Bu suların reverseosmosis teknolojisiyle temizlenerek yeniden kullanıma sunulması önemlidir. Diğer taraftan süt gibi gıda ürünleri içeren bu suların membranları mikrobiyolojik kirlenme dolayısıyla kısa sürede tıkanmamasıiçin membranların hergün sanitize edilmesi gerekmektedir. SÜTAŞ ‘ın Aksaray fabrikasında kurulan 1000 ton/gün kapasiteli tesis Türkiyede ilk defa 80 derece C da sanitize edilebilen membranlardan oluşan bir tesisdir.
EVAPORATOR KONDENS SULARI GERİ KAZANIM TESİSİ SÜTAŞ
4- BACA GAZINDAN ASİT GERİ KAZANIM
Baca gazında yakıtların yanması dolayısıyla karbondioksit gazı (%10) mevcuttur. Karbon dioksit bir asit olduğundan bunu endüstride bazik suların/atık suların nötralizasyonunda kullanmak çok ekonomik bir çözüm olmaktadır. Özellikle doğal gaz yakan kazanların baca gazlarında is, kurum gibi kirleticiler bulunmadığından baca gazından bu şekilde faydalanılabilir. SÜTAŞ’ın Karacabey ve Aksaray fabrikalarında kurduğumuz iki tesis bu şekilde başarılı bir şekilde çalışmaktadır.
SÜTAŞ BACA GAZI ASİT GERİ KAZANIM TESİSİ